Μαθαίνω να λέω ¨όχι¨: Βάζω τα όρια μου

Όποιος έχει παιδί σε ηλικία 2 ετών έμαθε ποια είναι η ισχυρότερη λέξη του κόσμου: το ¨όχι¨!

Τα παιδιά αγαπούν να λένε"όχι", και ο λόγος για αυτό είναι καλός. Ορίζει το ποιοι είναι. Όταν ένα μωρό γεννιέται, το μωρό δεν ξέρει ότι είναι διαφορετικό από το άτομο που το φροντίζει. Με την εκπληκτική ανάπτυξη της συνείδησης κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του, ένα μωρό συνειδητοποιήσει ότι είναι ένα ξεχωριστό άτομο με τις δικές του σκέψεις, συναισθήματα και επιθυμίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένα παιδί 2 ετών θα πει μερικές φορές ακόμη και "όχι" σε κάτι που πραγματικά θέλει, μόνο και μόνο επειδή μπορεί!

Καθώς μεγαλώνουμε, χάνουμε τη χαρά να λέμε "όχι" και γίνεται μια λέξη που πολλοί από εμάς αισθανόμαστε ενοχή να το λέμε, αφού δεν θέλουμε να βλάψουμε ή να προσβάλλουμε άλλους λέγοντας το.

Εάν δυσκολευόμαστε να πούμε ¨όχι¨, αν αφήνουμε τις ανάγκες μας για να ευχαριστήσουμε τους άλλους ή αν ενοχλούμαστε από κάποιον που είναι απαιτητικός, χειριστικός, επικριτικός, πιεστικός, καταχρηστικός, επιθετικός, παρακλητικός ή ακόμα και καταπιεστικός μέσω της ευγένειας, τότε είναι δική μας ευθύνη να πάρουμε θέση και να μιλήσουμε.

Ο καθορισμός των ορίων είναι σημαντικός για την δημιουργία της ταυτότητάς του ατόμου, όπως και για την ψυχική υγεία και ευημερία. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι ορίων, από φυσικά όρια έως συναισθηματικά όρια, και υπάρχουν επίσης διαφορετικά επίπεδα ορίων, από χαλαρά έως δύσκαμπτα, με τα υγιή όρια να είναι κάπου στην μέση. Βάζοντας τα όρια μου σε μια σχέση δεν σημαίνει πως δεν λαμβάνω υπόψη τις ανάγκες και τα όρια του άλλου. Σέβομαι τον άλλο, τις ανάγκες του, τα θέλω του, όμως, δεν ξεχνώ ότι θα πρέπει να σέβομαι και τον εαυτό μου.

Τα όρια μαθαίνονται και αν κατά την παιδική μας ηλικία, δεν είχε δοθεί αξία στα όρια, τότε δεν έχουμε μάθει ότι τα έχουμε. Κάθε είδους κακοποίησης παραβιάζει τα προσωπικά μας όρια, συμπεριλαμβανομένου ακόμη και του πειράγματος. Για παράδειγμα,εάν όταν ήμουν μικρός ο αδελφός μου δεν με άκουγε που του έλεγα να σταματήσει να με γαργαλάει, σε σημείο που δεν μπορούσα να αναπνεύσω. Αυτό με έκανε να νιώθω ανίσχυρος και ότι δεν είχα δικαίωμα να πω «σταμάτα» όταν ένιωθα άβολα. Αργότερα κατά τη διάρκεια μίας φυσιοθεραπείας μου, κατάφερα να πω στο φυσιοθεραπευτή μου να χρησιμοποιεί λιγότερη πίεση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι παραβιάσεις ορίων αποτελούν αποτρεπτικό παράγοντα ωρίμανσης του παιδιού σε έναν ανεξάρτητο, υπεύθυνο ενήλικα

Τύποι Ορίων

Συναισθηματικά Όρια: Βοηθούν στον διαχωρισμό των συναισθημάτων μας και της ευθύνης μας γι' αυτά, από κάποιου άλλου. Είναι σαν μια φανταστική γραμμή ή ένα πεδίο δύναμης που χωρίζει εμάς από τους άλλους. Τα υγιή όρια, μας αποτρέπουν από το να δίνουμε συμβουλές, να κατηγορούμε τους άλλους ή τον εαυτό μας. Μας προστατεύουν από το να αισθανόμαστε ένοχοι για τα αρνητικά συναισθήματα ή τα προβλήματα των άλλων και από το να παίρνουμε προσωπικά τα σχόλια των άλλων. Η αυξημένη αντιδραστικότητα υποδηλώνει αδύναμα συναισθηματικά όρια. Τα υγιή συναισθηματικά όρια απαιτούν σαφή εσωτερικά όρια: να γνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και τις ευθύνες μας απέναντι στον εαυτό μας και τους άλλους.

Γνωστικά Όρια: Αφορούν τις σκέψεις, τις αξίες και τις απόψεις μας. Γινόμαστε εύκολα υποτακτικοί; Γνωρίζουμε τι πιστεύουμε και πώς μπορείτε να μείνουμε σταθεροί στις απόψεις μας; Μπορούμε να ακούουμε με ανοιχτό μυαλό τη γνώμη κάποιου άλλου χωρίς να είμαστε αυστηροί;

Πνευματικά Όρια: Αφορούν τις πεποιθήσεις και τις εμπειρίες μας σε σχέση με τον Θεό ή με μια ανώτερη δύναμη.

Σωματικά Όρια: Αφορούν τον προσωπικό μας χώρο, την ιδιωτικότητα μας και το σώμα μας. Πότε και σε ποιον κάνουμε μια χειραψία ή μια αγκαλιά; Πώς νιώθουμε για την έντονη μουσική ή όταν μας κλειδώνουν σε ένα δωμάτιο;

Σεξουαλικά Όρια: Προστατεύουν το επίπεδο άνεσής μας με τη σεξουαλική επαφή και τη δραστηριότητα του σεξ: που, πότε και με ποιον κάνουμε σεξ.

Yλικά Όρια: Καθορίζονται από το να δίνουμε ή να δανείζουμε πράγματα, όπως τα χρήματά μας, το αυτοκίνητο, τα ρούχα, τα βιβλία ή το φαγητό μας.

Μας είναι δύσκολο να βάλουμε όρια επειδή:

• Βάζουμε πρώτα τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων.

• Δεν γνωρίζουμε τον εαυτό τους.

• Δεν νιώθουμε ότι έχουμε δικαιώματα.

• Πιστεύουμε ότι η οριοθέτηση θέτει σε κίνδυνο τη σχέση μας

• Ποτέ δεν μάθαμε να έχουμε υγιή όρια

Έχουμε δικαίωμα να έχουμε όρια

Δεν έχουμε μόνο το δικαίωμα, αλλά πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη για το πως επιτρέπουμε στους άλλους μας χειρίζονται και να μας μιλούν. Τα όριά μας λειτουργούν ως φίλτρα που επιτρέπουν τι είναι αποδεκτό στη ζωή μας και τι δεν είναι. Εάν δεν έχουμε όρια που μας προστατεύουν και μας καθορίζουν, όπως την αίσθηση της δυνατής ταυτότητας,τότε οι άλλοι δεν θα το αναγνωρίσουν αυτό. Για να αποφύγουμε αυτή την κατάσταση, ορίζουμε σαφή και αποφασιστικά όρια, ώστε να τα σεβαστούν και οι άλλοι. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι έχει αποδειχθεί ότι εκείνοι που έχουν αδύναμα όρια, τείνουν να παραβιάζουν τα όρια των άλλων.

Χτίζοντας γέφυρες και όχι τοίχους. Πώς θέτω τα όριά μου

Βάζω τα όρια μου με αγάπη, ψυχραιμία και με ήρεμο τόνο φωνής. Η ένταση και οι συγκρούσεις με τον συνομιλητή μου απομακρύνουν την επικέντρωση από το τί λέω και τον βάζουν σε θέση άμυνας, δίνοντάς του δικαιολογία να εμμένει στις απόψεις του ακόμα και όταν βαθιά μέσα του αναγνωρίζει ότι δεν είναι σωστές.

Δεν υποχωρώ σε αυτά που θα πω, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είμαι ευέλικτος στην τελική διαμόρφωση της θέσης μου βάσει των όσων θα ακούσω. Όμως είναι καλύτερα να μην πω τίποτα επιπλέον πάνω στις αντιρρήσεις που πιθανά θα ακούσω, από το να πάρω μία θέση, την οποία στη συνέχεια δεν μπορώ να υποστηρίξω.

Αποφεύγω τις αναφορές καθώς και τις αιχμές για έναν άλλο άτομο. Το τί κάνουν ή πιστεύουν οι άλλοι δεν μπορώ να το ελέγξω. Έτσι δεν έχει κανένα νόημα να προσπαθώ να τους αλλάξω. Αν αυτό που θα πω αφορά σε συμπεριφορά, επικεντρώνομαι σε αυτήν και αποφεύγω τους χαρακτηρισμούς για το άτομο που εκφράζει αυτή τη συμπεριφορά.

Μιλάω πάντα μόνο για μένα, για το πώς νιώθω, τί μου προκαλεί η συγκεκριμένη κατάσταση, τί αντέχω να κάνω, τι επιπτώσεις μπορεί να έχει στη ζωή μου, προσπαθώντας να είμαι ξεκάθαρος και σαφής.

Μαθαίνουμε να λέμε όχι

Πολλοί από εμάς είναι άνθρωποι που χαίρονται να ευχαριστούν τους άλλους, αλλά συχνά βρίσκονται σε μειονεκτική θέση προσπαθώντας να τους ευχαριστήσουν όλους. Δεν θέλουμε να είμαστε εγωιστές, έτσι θέτουμε τις προσωπικές μας ανάγκες στην άκρη και συμφωνούμε να κάνουμε πράγματα που μπορεί να μην είναι ευχάριστα για εμάς. Στην πραγματικότητα, ένα ορισμένο ποσό "εγωισμού" είναι απαραίτητο για την ύπαρξη υγιών προσωπικών ορίων. Δεν κάνουμε σε κανένα χάρες, και κυρίως στον εαυτό μας με το να ευχαριστούμε τους άλλους χωρίς να είναι ευχάριστο για εμάς.

Αναγνωρίζουμε τις ενέργειες και τις συμπεριφορές που θεωρούμε μη αποδεκτές

Oi άλλοι πρέπει να γνωρίζουν πότε έχουν περάσει τη γραμμή, ενήργησαν ακατάλληλα ή παραβίασαν με οποιονδήποτε τρόπο τον προσωπικό μας χώρο. Δεν πρέπει να φοβόμαστε να πούμε στους άλλους όταν χρειάζεστε συναισθηματικό και φυσικό χώρο. Αφήνουμε τον εαυτό μας να είναι ο πραγματικός τους εαυτός, χωρίς την πίεση από τους άλλους για να είναι κάποιος άλλος. Πρέπει να γνωρίζουμε ποιες ενέργειες μπορεί να χρειαστεί να κάνουμε εάν δεν τηρούνται οι επιθυμίες μας.

Εσωτερικά όρια

Τα εσωτερικά όρια περιλαμβάνουν τους κανόνες που διαφυλάττουν τη σχέση μας με τον εαυτό σας. Λειτουργούν ως μία μορφή αυτοπειθαρχίας και υγιούς διαχείρισης του χρόνου, των σκέψεων, των συναισθημάτων, της συμπεριφοράς και των παρορμήσεων μας. Αν κωλυσιεργούμε, κάνοντας πράγματα που δεν χρειάζονται και ούτε θέλουμε να κάνουμε ή αν εργαζόμαστε υπερβολικά και δεν ξεκουραζόμαστε αρκετά ή δεν κάνουμε διακοπές ή δεν έχουμε ισορροπημένα γεύματα, μπορεί να παραμελήσουμε τα εσωτερικά φυσικά όρια μας. Η εκμάθηση δεξιοτήτων για τη διαχείριση των αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων μας, θα μας δώσει δύναμη, όπως και η δυνατότητα να ακολουθήσουμε τους στόχους και τις δεσμεύσεις προς στον εαυτό μας.

Τα υγιή συναισθηματικά και γνωστικά εσωτερικά όρια, μας βοηθούν να μην αναλαμβάνουμε την ευθύνη ή να μην παθαίνουμε εμμονή με τα συναισθήματα και τα προβλήματα των άλλων: κάτι που συνήθως συμβαίνει με τα πρόσωπα που νιώθουν εξάρτηση από τους άλλους. Τα ισχυρά εσωτερικά όρια μειώνουν την ευκολία επιρροής μας από τους άλλους ανθρώπους. Οπότε πρώτα, χρειάζεται να σκεφτούμε τον εαυτό μας, αντί να συμφωνούμε αυτόματα με την κριτική ή τις συμβουλές των άλλων. Στη συνέχεια, θα έχουμε τη δύναμη να εφαρμόσουμε και τα εξωτερικά συναισθηματικά όρια, όπως εμείς τα επιλέξαμε. Παρομοίως, δεδομένου ότι θα ήμαστε υπεύθυνοι για τα συναισθήματα και τις πράξεις μας, δεν θα κατηγορούμε τους άλλους. Εάν μας κατηγορούν για κάτι, όταν δεν νιώθουμε υπεύθυνοι για αυτό, αντί να υπερασπίζουμε τον εαυτό μας ή να ζητάμε συγγνώμη, μπορούμε να πούμε: «Δεν αναλαμβάνω την ευθύνη γι’ αυτό».

Εμπιστευόμαστε και πιστεύουμε τον εαυτό μας.

Εμείς γνωρίζουμε τον εαυτό μας καλύτερα. Ξέρουμε τι χρειαζόμαστε τι θέλουμε και τι αξίζουμε. Δεν αφήνουμε κανέναν άλλο να κάνει τις αποφάσεις για εμάς. Τα υγιή όρια μας επιτρέπουν να σεβόμαστε τις δυνατότητες μας, τις ικανότητες και την ατομικότητα μας καθώς, και αυτά των άλλων. Μια μη υγιεί ισορροπία δημιουργείται όταν ενθαρρύνετε η αναγκαιότητα της προσοχής από άλλα άτομα, όταν θέλουμε να μας διασώζουν οι άλλοι ή όταν επιλέγουμε να παίξουμε το θύμα.

Κώστας Δημητρίου

Κλινικός Ψυχολόγος

99 040 032